Bir Yazarın Günlüğü

1880 sayısının tamamını oluşturan, Puşkin’i anma töreninde yaptığı ünlü konuşma “başlı başına bir olay” olarak kabul edilmiş, o dönemde Rusya’da büyük yankı uyandırmıştır. Slavcılar ve Batıcılar tarafından coşkuyla karşılanmış, Dostoyevski “peygamber” olarak nitelendirilmiştir.

İstanbul bizim olmalıdır, evet, İstanbul Ruslar tarafından fethedilecektir, Türklerden bize sonsuza dek geçecektir. Kısacası, sadece bize ait olmalıdır, sahip olduktan sonra biz bu kente Slavları ve sonra kimi istiyorsak onları sokacağız...

Son derece kutsal, ahlaki, en önemlisi de tüm insanlığı içine alan, gelecekte istisnasız bütün insanlığın temel yasası olarak görüyorduk [sosyalizmi]. Bu ülkülerin büyüleyici etkisi, 1848 Paris Devriminden çok önce sarmalamıştı bizleri. Geleceğin “yeniden kurulmuş bir dünya” gerçeğine ve komünist bir toplumun kutsallığına adamıştım kendimi.
Ancak dört yıllık kürek cezası dünya anlayışını değiştirecek, cezasını çekmek üzere sevk edildiği Tobolsk’ta görüşme olanağı bulduğu Dekabristler’in (1825 Aralık ayaklanmacıları) eşlerinin verdiği ve ölene kadar yanından ayırmadığı İncil’i rehber edinecek, “dört yıl kürek cezası uzun bir okuldu, düşünce ve inançlarıma yön verecek zamanım oldu” diyerek kendini dine ve İsa inancına adayacaktır.

Roma Katolik dini Avrupa’da doğallıkla sosyalizmi de yaratmıştır. Sosyalizm, insanoğlunun yazgısı sorununun çözümünde Tanrının dışında bir görevi üstlenmiştir çünkü... Yitirilen İsa imgesi bütün dünyada apaklığıyla Ortodokslukta korunmuştur. Geleceğin sosyalizmine doğru, belki de Avrupa insanlığına yeniden kurtuluş yolunu gösterecek yeni rüzgârlar Doğu’dan esecektir. İşte Doğu’nun misyonu ve işte Rusya için Doğu Sorununun taşıdığı anlam budur.

Evet, Rus insanının kendisi için belirlediği görev, tartışmasız, Avrupa’nın birleşmesi ve evrenselliktir. Gerçek Rus için Avrupa ve büyük Ari kavmin yazgısı, Rusya kadar, anayurdumuzun yazgısı kadar büyük değer taşır, çünkü bizim yazgımız kılıç zoruyla değil, kardeşliğin, tüm insanlığın kardeşçe birleşme emellerimizin gücüyle varılacak bir evrenselliktir.
Roma Katolik ideolojisine yüklenir, Hıristiyan erdemlerinin, İsa’nın yalnızca Ortodokslukta korunduğunu, kurtuluşun Rusya’nın önderliğinde Ortodoks halkların birleşmesinde olduğunu ileri sürer:

Gelgelelim, içten içe oyulan bu hastalıklı, çürümüş toplum düzeni [Avrupa] ulaşılması gereken ve ancak ulaşıldığı takdirde, Avrupa’da varlığımızı hissettireceğimiz yüce bir ülkü olarak gösteriliyor halkımıza.
Avrupa’da bütün ülkelerin temellerinin oyulduğunu söyler, yakın gelecekte bunların iz bırakmadan yıkılıp gideceği ve yerini hiç duyulmamış, eskisine hiç benzemeyen bir yapının alacağı kehanetinde bulunurken, başka bir bölümde Avrupa’nın Rusya için ne kadar değerli olduğunu söylemekten de kendini alamaz:
Âh, bilir misiniz beyler, bizler için, hayal düşkünü Slavcılar için -sizlerin deyişinizle Avrupa’ya kin besleyenler için- bu Avrupa’nın, bu “kutsal harikalar ülkesinin” ne kadar değerli olduğunu! Bu değerli, bizim için “yurt” olan bu kıtanın yazgısının bizleri nasıl ilgilendirdiğini, ufkunu gitgide saran kara bulutların bizleri nasıl endişelendirdiğini bilir misiniz!
Rus ruhunun, Rus dehasının evrensel birliğe bütün halklardan daha yatkın olduğunu öne sürer. Rusya’nın, Rus halkının kendisi için belirlediği ve üstlendiği evrensellik görevi “Günlüğünde” sık sık ele aldığı konulardan biridir:

Rusya’da yukarı toplum katı ve aydın zümre ile halk arasındaki derin uçurumun nedenlerini iki yüz yıllık Avrupalılaşma sürecine bağlar. Bu dönem içinde yalnızca Avrupa giyim kuşamına özenildiğini ve bunun Rus aydınında kültür yozlaşmasına yol açtığını dile getirdiği yazılarında Dostoyevski’yi batılılaşmaya karşı bir tutum içinde görürüz. “Günlüğünün” neredeyse her sayısında, Avrupa aydınlanmasının şekli olarak dıştan benimsendiğini vurgulayarak, Rus halkıyla ve toprağıyla köklerini koparmış Rus Batıcılara yüklenir ve Batı yanlısı bir Rus düşünürüne şöyle seslenir:
Ama bu aydınlanmadan, kelimenin tam ifade ettiği “aydınlanmayı” anlıyorum, yani ruhu ve kalbi aydınlatan, akla yön veren, ona yaşam yolunu gösteren tinsel ışığı... Eğer böyleyse, bu aydınlanmayı Avrupa kaynaklarından almamızın hiç de gerekmediğini müsaade edin de söyleyeyim.

Hayır, halkımızı nasıl olduğuyla değil, nasıl olmak istediğiyle yargılayın. Ülküleri güçlü ve kutsaldır, acılar ve zorluklar döneminde onu kurtaran bu ülküleri olmuştur; ülküleri ezelden beri ruhuyla kaynaşmış ve onu daima saf yüreklikle, dürüstlük, içtenlik ve kavrayış zenginliğiyle, zihin açıklığıyla ödüllendirmiştir.
Yine halka bağlanan umuda ve inanca iki örnek:
[Halk] gerçekten felaketin eşiğine gelse de, ne olursa olsun kendini de, bizleri de [aydınları] kurtaracaktır, çünkü ışık ve kurtuluş aşağıdan gelecektir.
İnsanlığa yeni sözler söylemek için yalnızca bizler mi görevlendirildik? Burada ekonominin, silah gücünün ya da bilimin zaferinden söz etmiyorum ki! Evrensellik ülküsüne, tüm insanların kardeşçe birleşmesine, Rus ruhunun belki de bütün halklardan daha yatkın olduğunu dile getirdim sadece.

Dostoyevski’nin ezilen ve baskı altında tutulan Rus halkından yana tavır alması, Rus halkını yüceltmesi, ondan ideal bir halk yaratma çabaları, neredeyse “Günlüğün” içeriğini oluşturur.

Günlüğün” içeriğini oluşturan belli başlı konular:
• Rus halkının yüceltilmesi, halkçı gerçeğe ve ülkülere inanç, halk sevgisi.
• Rus ruhu, Rus düşüncesi.
• Rus aydınının halktan kopukluğu, halkın ve aydınların birbirini anlama sorunu.
• Batılılaşma, Batı düşüncesi, Avrupa özentisi, Batı ve Doğu uygarlıkları.
• Evrensel birlik düşüncesi.
• Katoliklik ve Ortodoksluk, Roma Katolik ideolojisi. İsa inancı.
• Anadil sorunu.
• Ulusal bilinç.
• Kültür ve eğitim sorunları.
• Savaş ve barış üzerine düşünceler.
• Bütün Slavların birleştirilmesi ülküsü.
• Doğu Sorunu, Osmanlı-Rus Savaşı olarak özetlenebilir.