Dahi Diktatör

Amerika’nın kuruluşuna bakalım. George Washington çok mu demokrattı? Ama o, ordunun başında dururken Jefferson, Benjamin Franklin, Quincy Adams’ın oluşturduğu küçük bir grupla didişmişlerdir Kongreyle. Atatürk’ün yaptığı gibi didişe didişe bazı kuralları çıkartmışlardır. Lincoln güya demokrat cumhurbaşkanı, koskoca bir senato var karşısında. Harbin ortasında köleliği kaldırıyor. Ne diyorlar Lincoln’e: “Köleliği kaldırırsan Güneylileri asla ikna edemeyeceğiz. Adamlar harbi kaybetmemek için bugün bir çalışıyorlarsa yüz çalışacaklar.”

Lincoln şöyle cevap veriyor: “Hayır. Biz ne için savaşıyoruz? İnsan haysiyeti için savaşıyoruz. Biz köleliği kaldırmazsak kim kaldıracak?” Adamları topluyor etrafına, günlerce didişiyorlar. Tek tek gidiyor bu adamlarla konuşuyor, markaj yaptırıyor adam adama. Tıpkı Atatürk’ün yaptığı gibi. Sonunda harbin içinde Amerikan Anayasası’na on üçüncü ilave çıkıyor ve kölelik kaldırılıyor (31 Ocak 1865). Beklenenin tam tersine aynı sene Amerikan İç Harbi 23 Haziran’da son Güney Generalinin teslim olmasıyla bitmiştir.

Ama Mongkut mutlakiyetle idare ediyor memleketini, mecbur. Bir sürü şey yapıyor, yaptırıyor ama bazı yerlerde gücü yetmiyor, korkuyor, kendi halkından korkuyor. Mongkut’un İngiliz doktorunun yazdığı çok güzel bir kitap vardır, onu okumak lazım. Mongkut’un oğlu Chulalongkorn (VI. Rama), akıllı babasının getirttiği İngiliz mürebbiyesi Bayan Anna Leonowens’dan çok şey öğrenmiştir, ama öğrendiği en önemli şey şuydu: Eğer bağımsız yaşamak istiyorsan uygarlığa ayak uyduracaksın.

Atatürk için dâhi diktatör dedik ya. Bunun bir ismi vardır: “Enlightened despot.” On dokuzuncu Yüzyıl’da dünyadaki aydın despotların başında Kral Mongkut gelir. Bugünkü Tayland’ı yaratan, bütün çevresi sömürge olurken Tayland’ın kurtulmasını temin eden insan.